میزگرد بررسی چالشها و راهکارهای مدیریت پایدار آب های زیر زمینی

به گزارش روابط عمومی جهاددانشگاهی استان کردستان: جلیل مبارکی  معاون برنامەریزی و بهبود مدیریت شرکت آب منطقەای کردستان در این میزگرد گفت: آب‌های زیرزمینی جزو منابع آب موجود در هر منطقە است با این تفاوت کە آب‌های زیرزمینی آسیب‌پذیری بیشتری دارد و تغییرات و آسیب‌های حوزە منابع آب با تاخیر خود را نشان می‌دهد.

جلیل مبارکی اظهار کرد: باتوجە بە پدیدە تغییرات اقلیمی در مقیاس جهانی، امروزە بحث اهمیت و امنیت منابع آبی بە ویژە آب زیرزمینی بیش از پیش خود را نشان دادە و در استان کردستان نیز با پدیدە تغییرات اقلیمی روبەرو هستیم و طی چند سال اخیر با کاهش بارش‌ها، افزایش دما و بە ویژە تلفات آب؛ متاسفانە منابع آب زیرزمینی کە یکی از منابع ارزشمند استان است، در دهەهای اخیر دچار افت و نقصان شدە است.

وی افزود: در حال حاضر حدود ۷۵۰ میلیون متر مکعب کسری مخزن در منابع آب زیرزمینی استان کردستان اتفاق افتادە کە امر بسیار ناگواری در حوزە منابع زیرزمینی محسوب می شود؛ تبعات اقتصادی، اجتماعی، امنیتی و زیست محیطی این اتفاق در جامعە احساس شدە است کە این مهم اهمیت و ضرورت منابع آب و لزوم مدیریت پایدار و تعامل‌بخشی را نمایان می‌سازد.

وی ادامە داد: در حال حاضر ۸ آبخوان آبرفتی در استان کردستان وجود دارد کە در واقع بخش اعظم آن در نیمەشرقی استان قرار دارد، بە این معنی کە حدود ۷۳درصد از پتانسیل آب‌های زیرزمینی استان در نیمە شرقی قرار دارد.

مبارکی خاطرنشان کرد: وضعیت آبخوان‌های نیمە غربی استان با توجە بە تبادلاتی کە با دریاچە زریبار دارد بسیار حائز اهمیت است و خوشبختانە ما با چالشی کە در بحث افت و کسری مخزن در آبخوان‌های نیمە شرقی با آن روبەرو هستیم در حوزە مرزی غرب بە آن شدت مواجە نیستیم. 

وی ادامە داد: ما بە غیر از چهار آبخوان حوزە نیمە شرقی کە بیش از ۹۷ درصد کسری مخزن دارند، آبخوان‌های حوزە کامیاران و امیر آباد فاقد افت و آبخوان‌های مریوان و قزلچەسو نیز در مجموع حدود ۴ میلیون متر مکعب کسری مخزن داشتە است.

مبارکی بیان کرد: دریاچە زریبار، از حساسیت بسیار زیادی برخوردار است زیرا زریوار یکی از منبع آبی مهم استان است و بسیاری از خانەباغ‌ها و باغ‌هایی کە در اطراف دریاچە احداث می‌شوند بە صورت مستقیم و غیرمستقیم از آب دریاچە برداشت می‌کنند کە اگر این روند همچنان صعودی باشد، وضعیت دریاچە زریبار بدتر خواهد شد.

مبارکی ادامە داد: افت آب‌های زیرزمینی در دشت‌های قروە و دهگلان ارتباط مستقیمی با فرونشست زمین دارد و این صرف استان کردستان نیست و این اتفاق در همە آبخوان‌ها رخ می‌دهد.

جلیل مبارکی، با بیان اینکه پروژه های تعادل بخشی تاکنون تاثیر گذار بوده اما کافی نبوده اند و نیاز به حمایت بیشتری دارند، عنوان کرد: در خصوص مدیریت چاه ها اقداماتی از جمله بحث کنتورهای هوشمند انجام شده است، اما این پروژه با وجود هدف گذاری مناسبی که برای پروژه های تعادل بخشی انجام گرفته دارای نواقصی بوده وهنوز نمی توان میزان برداشت را در حد پروانه بهره برداری مدیریت کرد و این امر نیازمند بازبینی است.

وی کشاورزی را رکن اساسی تولید در کشور دانست و افزود: بهره وری و راندمان از مصارف آب کشاورزی، وضعیت مطلوبی نداشته و باید کشاورزی را به سمت تولید و کشت محصولاتی که بهره وری اقتصادی بالاتری دارند پیش ببریم تا مشکلات اقتصادی کشاورزان هم حل شود.

مبارکی با اشاره به اهمیت کیفیت منابع آب های زیرزمینی و خطر آلودگی این منابع در استان بیان کرد: متاسفانه در حال حاضر با مصارف بالای کود و سموم حیوانی و شیمیایی در کشاورزی روبه رو هستیم و از طرفی، یکی از تبعات افت تراز آب زیرزمینی این است که دچار نقصان کیفیت می شود، لذا در راستای مدیریت حفاظت کیفی به ویژه در حوزه نهاده های سم و کود ما در آبخوان های استان نیازمند نظارت، کنترل و پایش دقیق هستیم که انتظار می رود جهاد کشاورزی استان در این زمینه دقیق تر ورود کند.

بابک سیفی  معاون آب و خاک جهاد کشاورزی استان کردستان در ادامه این نشست گفت: اهمیت آب زیرزمینی بر هیچکس پوشیدە نیست و منبع تامین آب شرب میلیون‌ها انسان در جهان است و یکی از دلایل اهمیت‌ و ویژگی فوق‌العادە این منابع آبی این است کە آب‌های زیرزمینی با کمترین هزینە در اختیار بخش شرب استان قرار می‌گیرد و پالایش و تصفیە آن سادە و از کیفیت بالایی‌ هم برخوردار است، لذا اگر از همان ابتدا بە اهمیت آب‌های زیرزمینی واقف بودیم، نحوە استفادە ما از آن بسیار متفاوت‌تر از حالا بود.

وی اظهار کرد: در کشور ما بحث آب بسیار حائز اهمیت است، طبق آمار میزان بارش‌ها در ایران ۲۳۰ میلی‌متر است کە این عدد برای همە دنیا در حدود ۸۰۰ میلی‌متر است کە نشان می‌دهد کشور ایران کشوری خشک و بحث آب در آن حائز اهمیت است.

وی عنوان کرد: گرچە میانگین بارش در استان کردستان حدود ۴۸۰ میلی‌متر بودە و ۷ درصد از آب‌های سطحی کشور با مساحت کمتر از ۲ درصد در کشور را در استان داریم، اما پراکنش بارندگی‌ها و نحوە قرارگیری دشت‌ها بە نوعی نیست کە بتوانیم از آب‌های زیرزمینی بە عنوان یک منبع پایدار آبی نام برد.

سیفی یکی از سیاست‌های جهاد کشاورزی را بحث تغییر الگوی کشت عنوان کرد و افزود: اما واقعیت امر این است کە جهاد کشاورزی یک ارگان خدمات‌رسان است و هیچ ابزاری برای این تغییر در اختیار ندارد.

وی بیان کرد: تغییر الگوی کشت تنها با استفادە از ابزارها و اهرم‌های جدید و نوین و تغییر فکر کشاورزان میسر است و یک حرکت همگانی است و جهاد کشاورزی بە تنهایی قادر بە انجام آن نیست.

سیفی بحث مشکل آب را همگانی عنوان کرد و گفت: کمبود منابع آبی تنها مربوط بە بخش کشاورزی نیست، زیرا آب تنها در بخش کشاورزی مصرف نمی‌شود بلکە شرب و صنعت ما هم وابستە بە آب است، با این تفسیر مشکل کمبود آب مشکل همە کشور است.

سیفی بیان کرد: با یک عملیات ریاضی متوجە خواهیم شد کە با این حجم از بارندگی‌ها، تغذیە این آبخوان‌ها هزاران سال طول خواهد کشید، لذا تغذیە آبخوان‌ها عملاً میسر نیست و باید بە فکر مصرف صحیح و درست از این منابع باشیم.

وی، انتقال آب بین حوزه ای را در استان کردستان، امری نامناسب برای کشاورزان استان که خود نیازمند آب هستند، نامطلوب ارزیابی کرد و گفت: کشاورزان کردستان مظلوم هستند اما با این شرایط لازم است که الگوی کشت را رعایت کنند و به سمت تولیدات گلخانه ای و بهینه کردن تولیدات پیش بروند.

در ادامە اوسطی، عضو هیئت علمی دانشگاە کردستان گفت: باارزش‌ترین و باکیفیت‌ترین آب موجود در اختیار شرب، آب زیرزمینی است و یکی از آیتم‌هایی کە این آب را از سایر منابع آبی متمایز می‌کند، بحث مصون ماندن از تلفات تبخیر است کە یک پس‌انداز مهم است کە طی ۳۰ الی ۴۰ سال اخیر در کشور و در استان کردستان طی ۱۰ سال گذشتە در حوزە مصارف آب‌های زیرزمینی مدیریت خوبی نداشتەایم.

اوسطی بیان کرد: آب‌های زیرزمینی، پس‌انداز مهمی است کە بە صورت قطرەای و گاهاً سدەها زمان نیاز است کە این آب ذخیرە و تشکیلی شود.

وی در خصوص منابع آب زیر زمینی در استان کردستان گفت: در ۲ محدودە دشت قروە و دهگلان سە آبخوان وجود دارد کە از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است و متاسفانە این ۳ آبخوان در وضعیت مناسبی قرار ندارند و می‌توان گفت در سال آبی ۷۸-۷۹ افت آبخوان‌ها در این نیمەشرقی استان شروع شدە است.

وی بیان کرد: با توجه به وضعیت منابع آبی کردستان، بخشیدن منابع آبی سطحی شرق استان و به طور مثال آب سد آزاد به کشاورزان باهدف پلمب چاه های کشاورزی، یک چالش بزرگ و سیاستی ناپایداراست، چرا که کشاورزان حاضر به پلمب چاه خود نبوده و اجرای این امر سخت است؛ زمانی که سد ازاد احداث شد، قرار بود که ۸۶ میلیون متر مکعب برای دشت قروه و دهگلان تخصیص یابد اما در آخرین وضعیت این عدد کاهش یافته و مشخص نیست که به چه میزان به استان تخصیص می یابد، این امر مشکلات و شرایط را بحرانی تر خواهد کرد.

به گفته این استاد دانشگاه، یکی از عواقب کشاورزی آبی در استان آلاینده های آب های زیر زمینی است؛ وجود فلزات سنگین و به ویژه آرسنیک موجود بین دشت های قروه و بیجار و بحث فسفر و نیترات در پایاب دریاچه زریوار در انتقال آب سد گاران، بسیار جدی و خطرناک است که باید جدی تر ارزیابی و مدیریت شود.

 وی یکی از مهم ترین چالش های آب های زیرزمینی را مدیریت اجتماعی دانست و یادآور شد: مشکلات اجتماعی همیشه در اجرا دچار مشکل شده و خروجی مطلوبی را ندارد.